Nghị quyết số 39/NQ- TW ngày 18/7/2023 của Bộ Chính trị về xây dựng và
phát triển tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 khẳng định:
“Tập trung đầu tư và có cơ chế, chính sách vượt trội để phát triển thành
phố Vinh trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa của cả vùng Bắc Trung Bộ;
đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, theo hướng
xanh, thông minh, hiện đại”.
Đô thị xanh
Ở nước ta, khái niệm về đô thị xanh còn khá
mới. Nhiều người vẫn hiểu đô thị xanh là đô thị có nhiều công viên, cây
xanh, mặt nước, khá hơn thì có thêm việc sử dụng năng lượng tái tạo cho
các tòa nhà và trồng cây xanh trên mái nhà…. Một số khu đô thị ở Hà Nội
và Thành phố Hồ Chí Minh được gọi là đô thị sinh thái hay đô thị xanh
cũng mới chỉ dừng lại ở mức độ có nhiều cây xanh.
Trong khi đó, các nước châu Âu đưa ra tiêu chí để đạt được đô thị xanh
gồm: Không gian xanh: đô thị có mật độ cây xanh cao, tỷ lệ cây
xanh/người cao, không gian công cộng, không gian công viên, mặt nước
được quan tâm; Công trình xanh: Xanh hóa công trình, vật liệu xanh, tiết
kiệm năng lượng, ưu tiên tiết kiệm năng lượng và tài nguyên, khai thác
lưu giữ nước mưa, tiết kiệm nước, sử dụng năng lượng hiệu quả và vật
liệu thân thiện với môi trường; Giao thông xanh, công nghiệp xanh; Chất
lượng môi trường đô thị xanh; Cộng đồng dân cư sống thân thiện với môi
trường.
Núi Quyết thành phố Vinh. Ảnh: Thành Cường
Như vậy, dù khái niệm đủ hay chưa đủ, để hướng tới đô thị xanh thì vấn
đề không gian xanh được đưa lên hàng đầu và có vai trò, ý nghĩa cực kỳ
quan trọng.
Vai trò cân bằng sinh thái đô thị: Cây xanh không chỉ là lá phổi
của thành phố mà còn có nhiều tác dụng trong tổng thể hệ sinh thái cảnh
quan đô thị có trạng thái đơn dạng hoặc đa dạng sinh học, có tác dụng
cải thiện môi trường sống, tăng thẩm mỹ trong không gian đô thị, tạo cảm
xúc cho con người và đóng góp cho các phân hệ thứ cấp khác phát triển.
Thực chất, hệ sinh thái cảnh quan bao gồm cả hệ cảnh quan thiên nhiên và
cảnh quan nhân tạo.
Vai trò là nghệ thuật cảnh quan đô thị: Cây xanh cảnh quan đã trở
nên quen thuộc bởi vẻ đẹp tự nhiên của muôn loài cây, cỏ, hoa và được
các kiến trúc sư, nhà quy hoạch và quản lý đô thị cũng như mỗi người dân
sử dụng để trang trí vườn nhà, đường phố, hay công viên. Cây xanh cảnh
quan được phân thành nhiều loại theo sinh thái cây trồng, nhu cầu sử
dụng, hình khối màu sắc, theo tính chất... Việc bố cục cây xanh tạo cảnh
quan đô thị là một môn nghệ thuật và kỹ thuật cây trồng ngày càng phát
triển với nhiều phương pháp cấy ghép, tạo dáng, bonsai… Bên cạnh đó, còn
nhiều vai trò khác.
Lâm nghiệp đô thị
Lâm nghiệp đô thị có thể được
định nghĩa là một mạng lưới hoặc hệ thống các dải rừng, một tập hợp cây
xanh tập trung hoặc đơn lẻ tại vùng đô thị và ven đô; bao gồm: rừng, cây
trên phố, bùng binh, cây trong công viên, vườn nhà, góc phố, ven đường,
ven sông, ven hồ, ven biển, vườn cây ăn quả, trang trại, trên mái nhà.
Lâm nghiệp đô thị là xương sống cho cơ sở hạ tầng xanh cũng như kết nối
giữa thành thị và nông thôn, đồng thời, cải thiện dấu ấn môi trường của
thành phố (FAO 2017).
Những năm qua, Nghệ An đã rất quan tâm phát triển hệ thống cây xanh,
nhất là thành phố Vinh có đặc thù khí hậu nắng nóng, gió Lào bỏng rát.
Theo báo cáo của UBND thành phố Vinh, tỷ lệ cây xanh bình quân trên đầu
người của thành phố đạt 1,9 m2/người. Bên cạnh các tuyến cây xanh tốt
hai bên các đường phố là những rừng cây được chăm sóc bảo vệ như ở Lâm
viên núi Quyết, Quảng trường Hồ Chí Minh, Ecopark Hưng Hòa… Nhiều tuyến
đường đã và đang được thay thế cây không phù hợp và được trồng mới theo
chủ đề đã tạo điểm nhấn cho thành phố. Nhiều hàng cây ở các tuyến đường không những xanh tốt mà còn đẹp, là
điểm check-in của các bạn trẻ trong những năm gần đây. Có thể nói, cây
xanh đô thị đã làm cho thành Vinh mát hơn, ấn tượng hơn.
Tuy nhiên, có thể nói, cũng như nhiều thành phố của Việt Nam, tỷ lệ cây
xanh đô thị của Vinh đang rất thấp, thấp hơn bình quân cả nước và chỉ
bằng khoảng 1/10 các thành phố trên thế giới. Trong khi đó, chỉ số tỷ lệ
cây xanh/người của các thành phố hiện đại trên thế giới phổ biến từ 20 -
25m2/người. Nhiều quốc gia đạt tỷ lệ cao như Singapore 30,3m2/người, Seoul 41m2/người…
Thứ nữa, là hiện nay thành phố chưa có quy hoạch phát triển cây xanh đô
thị, cho nên, nguyên tắc “lựa chọn cây đúng, trồng đúng chỗ” có lúc còn
lúng túng, bố cục chưa đẹp...
Thành phố Vinh đang trong lộ trình mở rộng không gian, sáp nhập với thị
xã Cửa Lò và một số xã của huyện Nghi Lộc, trở thành một thành phố có
biển, có sông, có hồ, có không gian đệm nông thôn… Hướng đến mục tiêu đô
thị xanh, thông minh, hiện đại như định hướng của Nghị quyết số
39/NQ-TƯ, vấn đề phát triển không gian xanh cho thành phố là việc làm
cấp bách và lâu dài. Để góp phần thực hiện mục tiêu đó, xin đề xuất một
số vấn đề như sau:
Cần sớm triển khai xây dựng quy hoạch phát triển lâm nghiệp đô thị cho
thành phố Vinh mở rộng. Nói đến quy hoạch lâm nghiệp đô thị thì cần quan
tâm tổ chức thành nhiều cấu trúc khác nhau như hành lang bảo vệ sông
suối, hồ nước, đồi cây, công viên, vườn hoa, tuyến cây trục phố, thảm
thực vật, vườn cây gia đình… Trong đô thị nên liên tục có khoảng vườn
cây xanh với khoảng cách 200m, với diện tích tối thiểu là 0,1 ha sẽ có
tác dụng tốt làm mát không khí và tạo điều kiện thông gió tự nhiên của
khu vực.
Hai là, cần quan tâm đến yếu tố vành đai xanh. Việc xác định vành đai
xanh là rất quan trọng, không những hạn chế phát triển đô thị tràn lan
mà còn khẳng định bản sắc đô thị, hơn nữa, vành đai xanh là giao diện
giữa đô thị và nông thôn, có mục đích kết nối trung chuyển giữa hai
phần, do đó, phải được cân nhắc, xác định trên cơ sở phân tích rất kỹ
lưỡng hiện trạng. Đặc biệt, TP. Vinh mở rộng vốn đã có 2 đô thị trung
tâm, nên cần quan tâm vùng kết nối giữa Vinh và Cửa Lò theo hướng “Phố
trong làng, làng trong phố”.
Sau khi có quy hoạch, cần tiến hành thiết kế lựa chọn loài cây cho từng
không gian với nguyên tắc “chọn đúng cây, trồng đúng chỗ”. Bởi lâm
nghiệp đô thị không chỉ là vấn đề khoa học cây trồng lâm nghiệp mà còn
là nghệ thuật kiến trúc liên quan đến cảnh quan, cấu trúc đô thị cũng
như liên quan đến yếu tố tiểu vùng khí hậu và thậm chí yếu tố văn hóa,
tâm linh…Do vậy, cần lưu ý các yếu tố: Sinh thái cây trồng theo mùa, mật độ cây
trồng để tạo môi trường và cảnh quan hợp lý. Ngoài ra, cần quan tâm yếu
tố phối, kết các loài cây liên quan đến sinh thái cây trồng, như người
Pháp kết hợp trồng cây hoa sữa với cây sấu ở Hà Nội. Các nhà khoa học
khuyến cáo không nên trồng cùng một loài cây quá tập trung (dễ bị sâu
bệnh), không nên trồng cây cùng một độ tuổi nhiều ở cùng một tuyến phố
(tránh thay thế hàng loạt). Ngoài ra, để có những bố cục đẹp, cũng có
thể lưu ý có một số loài cây hoa đẹp có thể gây ấn tượng mạnh khi đứng
một mình giữa nhiều cây xanh khác như cây hoa vàng anh; hoa phượng vĩ...
nhưng nhưng có một số loài cây nếu trồng thành 1 dãy 5- 7 cây sẽ gây ấn tượng tốt như cây tếch, sao đen...
Vấn đề thứ ba là, cần chuẩn hóa và tuân thủ kỹ thuật ươm, trồng, chăm
sóc và bảo quản cây xanh đô thị. Bài học cây xanh đô thị bị đổ, gãy quá
nhiều khi bão, gió ở các thành phố cho thấy việc tuân thủ kỹ thuật ươm,
trồng, chăm sóc cây chưa tốt, chưa nghiêm túc. Việt Nam nói chung, Nghệ
An nói riêng chịu ảnh hưởng bão, lốc, gió lớn thường xuyên, cho nên, cần
lưu ý nguyên tắc “cây to, bầu to”. Theo các nhà kỹ thuật khuyến cáo,
chỉ nên trồng cây có đường kính gốc tiêu chuẩn 50cm, cao 3m, khi ươm
tuân thủ sang bầu để rễ phát triển cân đối với cây và không hỏng rễ cọc.
Thứ nữa là, cần trồng loài cây phù hợp với từng vị trí, kết cấu hạ tầng ở
vị trí đó để rễ cây có thể phát triển, đồng thời, cần đảm bảo kích
thước hố trồng và phân bón, giá thể sử dụng khi trồng. Hàng mùa, hàng
năm, cần định kỳ khảo sát để đánh giá tình trạng sâu bệnh để sớm xử lý,
kể cả những cây có nguy cơ gãy đổ; có kế hoạch, kinh phí để cắt tỉa
cành, hạn chế chiều cao, tạo tán để “trẻ hóa” cây...
Vấn đề thứ tư là, cần quan tâm ứng dụng kỹ thuật tiên tiến vào lĩnh vực
lâm nghiệp đô thị. Trước hết, cần khảo nghiệm để hình thành bộ giống cây
xanh đô thị phù hợp với từng vùng địa hình, địa lý, khí hậu… Nghiên cứu
ứng dụng lưới bọc bầu tự tiêu trong quá trình sản xuất cây giống; đồng
thời, cần đào tạo đội ngũ kỹ thuật không những am hiểu về kỹ thuật lâm
nghiệp đô thị mà cả về nghệ thuật kiến trúc. Đặc biệt, ứng dụng công
nghệ thông tin, GIS… trong việc quản lý lâm nghiệp đô thị.
Cuối cùng là, xã hội hóa việc trồng, chăm sóc và quản lý cây xanh -
lâm nghiệp đô thị để tăng cường huy động nguồn lực toàn xã hội.
Quy
hoạch thành phố cần kết hợp luật bảo tồn cây xanh, quy định quỹ đất cây
xanh, mặt nước, quy định phát triển, tiêu chuẩn thiết kế và trồng cây
cũng như các điều khoản bảo trì dài hạn. Chỉ cam kết ngắn hạn về việc
trồng thêm cây xanh là chưa đủ, bởi vì sự thành công của lâm nghiệp đô
thị đòi hỏi tiêu chuẩn trồng và chăm sóc tốt, lực lượng lao động được
đào tạo, các chính sách hỗ trợ thực thi, nhận thức đầy đủ của xã hội về
vai trò của lâm nghiệp đô thị, từ đó tham gia tích cực thực hiện.
Trần Quốc Thành
Nguồn: Báo Nghệ An (11/10/2024)